Szklana "pułapka"

Bardzo chętnie dajemy się w nią wciągać, bo coraz częściej wracamy do korzeni, czyli do materiałów naturalnych, które zwłaszcza w jadalni i w kuchni sprawdzają się znakomicie.
Fascynacja tworzywami sztucznymi, nieco osłabła. W końcu szkło też jest kolorowe, a może przybierać naprawdę fantazyjne kształty. Można też z niego wyczarować wszystko, co w domu
niezbędne – od naczyń po ozdoby.

Szkło – jak powstaje?

Szkło to materiał, który już od dawna jest wykorzystywany m.in. w kuchni. Ze szkła stołowego w tej czy innej postaci na dobrą sprawę korzystamy na co dzień. Jaka jest historia tego materiału i jak jest on produkowany?

Szkło to twarda, krucha, bezpostaciowa, najczęściej przezroczysta masa. Większość produktów otrzymuje się przez podgrzanie mieszaniny piasku, sody i wapnia w wysokiej temperaturze (ok. 1500 °C). Jedną z najważniejszych kwestii jest właściwy dobór ilości poszczególnych surowców – po ich wymieszaniu otrzymujemy tzw. zestaw szklarski, który poddawany jest dalszej obróbce. Zestaw szklarski jest podgrzewany w specjalnych piecach, które są ogrzewane za pomocą palników gazowych umieszczonych po obu stronach wanny. Zanim dojdzie do formowania (ręcznego, za pomocą maszyn odlewniczych czy walcowania) do przygotowanej masy dodaje się trochę tłuczki szklanej, która przyspiesza cały proces. Formowanie kształtów odbywa się jeszcze przed ostygnięciem całej masy – to, jak się ono odbywa, w dużej mierze zależy od tego, jaki ma być produkt końcowy. Podczas produkcji słoików, szklanek, misek i wazonów czy ozdób roztopione szkło wpuszcza się do maszyn formierskich, gdzie sprężone powietrze wydyma ich kształt zgodnie z formą modelową. Bardziej złożone kształty wykonuje się, modelując osobno każdą z połówek, a potem łącząc je, kiedy są jeszcze gorące. Jednak nie jest to koniec całego procesu produkcji. Kolejne etapy to odprężanie szkła, zdobienie (w wypadku szkła kryształowego lub malowanego) i jego uszlachetnianie.

Zanim jednak szklane akcesoria staną na naszym stole lub zawisną u sufi tu w formie klosza, muszą przejść przez długi okres produkcji. Najkrócej rzecz ujmując to rezultat podgrzewania w bardzo wysokich temperaturach (ok. 1200 -1300°C) kilku ważnych surowców, w odpowiednich proporcjach, a są nimi m.in.: piasek kwarcowy i dodatki: węglan sodu oraz wapnia, topniki i pigmenty (tlenki metali), to dzięki nim mamy szkło kolorowe:

• zielone – zawierające związki żelaza i chromu,
• niebieskie – zawierające związki kobaltu,
• fioletowe – zawierające związki manganu,
• żółte – zawierające związki kadmu i siarki,
• czerwone – zawierające koloidalne cząsteczki złota,
• białe mleczne, czarne, kolorowe – nietłukące.

Jak podają źródła historyczne pierwsze ślady pochodzą sprzed ponad 3,5 tys. lat z Mezopotamii, inne mówią, że całkiem przypadkiem wytopili je w ognisku feniccy kupcy 5000 p.n.e. Potem było już tylko udoskonalane… W Europie pojawiło się najpierw w Hiszpanii, Francji i we Włoszech około IV w n. e. Do dziś jednym z popularniejszych i najcenniejszych jest przepiękne szkło weneckie, produkowane na wyspie Murano tą samą metodą co i w XIII wieku. W Polsce pierwszy szklarski warsztat powstał około XII wieku, ale rozwój hutnictwa datujemy XVIII I XIX wiek.

Rodzaje szkła

Tak jak każde tworzywo, również szkło ma wiele odmian, wszystko zależy od tego jakiej dziedzinie życia ma służyć. Choć wydawać by się mogło, że wszystkie szklane rzeczy są takie same, to nic bardziej mylącego. Warto więc zapoznać się z tym, co oferują nam producenci, i wybrać odpowiednie dla siebie naczynia czy też przedmioty codziennego użytku. Tu chcemy zaprezentować wszystko to, co znajduje zastosowanie w gospodarstwie domowym oraz z tym związane najpopularniejsze rodzaje szkła.

• Sodowe – ma bardzo szerokie zastosowanie w gospodarstwie domowym, służy bowiem do wyrobu sprzętów codziennego użytku takich jak: szklanki, zastawa, opakowania (butelki, słoiki), a nawet szyby okienne.
• Żaroodporne – z niego wykonywane są naczynia, które możemy bez problemu umieścić w nagrzanym piekarniku, gdyż są odporne na bardzo wysokie temperatury, dlatego też spokojnie możemy w nich piec ciasta, mięsa, robić zapiekanki. W niektórych można nawet gotować na płycie.
• Kryształowe – również znajduje zastosowanie w produkcji naczyń takich jak kieliszki, misy, talerze, jak też akcesoriów i dodatków dekoracyjnych typu wazony, świeczniki, fi gurki. Najczęściej jest ono wytwarzane i kształtowane ręcznie.
• Tzw. nietłukące – nie znaczy to, że jest wieczne, ono także się tłucze, tyle że „bezpiecznie”, gdyż rozpada się niczym hartowane na bardzo małe kawałki, którymi trudno się poranić. Robi się z niego wszystkie elementy zastawy stołowej. Może być przezroczyste, kolorowe, także wzorzyste albo czarne lub białe. Warto zwrócić uwagę, że niektóre są trzykrotnie odporniejsze od szkła tradycyjnego i nie pękają. Tę wyjątkową odporność zawdzięczają procesowi hartowania.

Do napojów

Szklanki i kieliszki to najpopularniej naczynia, które spotkamy w każdym domu. Wykonuje się je zarówno ze szkła tradycyjnego, nietłukącego, jak też z kryształowego. Często są barwione lub bogato zdobione.

Rodzaje szklanek

Oczywiście wszystko można pić w tej samej szklance, ale wbrew pozorom te najprostsze naczynia bywają bardzo wyspecjalizowane i to nie bez powodu.

• Tradycyjne – mogą być zwykłe lub z „uchem”, a ich wymiary są zróżnicowane. Klasyczna szklanka (często używana do określania ilości produktów w przepisach kulinarnych) ma pojemność jednej czwartej litra (250 ml). Najpopularniejsze wymiary modeli z uchem to 8 cm wysokości oraz 7 cm średnicy, a tych bez uszu to 9 cm wysokości i 6,5 cm średnicy.
• Do whisky – są przeznaczone do picia tego właśnie trunku. Tradycyjne mają, w porównaniu z górą, stosunkowo wąski dół. Istnieją jednak też szklanki proste niskie, a nawet wysokie. Najczęściej wykonane są ze szkła dmuchanego, często są żłobione. Typowe to te o wymiarach ok. 10 cm wysokości oraz 8 cm średnicy, a ich pojemność waha się między 170 a 500 ml. Oryginalne są tzw. szklanki chwiejące się. Charakteryzują się tym, że mają wypukłe dno, które sprawia, że nie stoją prosto i nawet przy niewielkim ruchu ręki chwieją się na boki, ale nie grozi im wywrotka.
• Do piwa – są wysokie, często z cienkiego szkła, ich typowa pojemność wynosi od 300 do 500 ml.
• Long – przeznaczone są głównie do drinków. Charakteryzują się tym, że są dość wysokie i smukłe, mają pojemność od 300 do 480 ml. Na krawędziach takich szklanek często umieszcza się plasterek cytryny, pomarańczy lub limonki. Bywają przezroczyste lub kolorowe.

Rodzaje kieliszków

• Do wódki – zazwyczaj charakteryzują się pojemnością 25, 50 i 75 ml, mogą być na nóżce (tzw. stopki) lub zupełnie proste.
• Do wina – różnią się przede wszystkim pojemnością i kształtem w zależności od tego, do jakiego rodzaju wina są przeznaczone. Czerwone pijemy w kieliszkach większych niż białe i pękatych, których czasza przypomina kształtem tulipana. Wino białe podajemy schłodzone, a kieliszki do niego są węższe i bardziej smukłe, najczęściej na wysokich nóżkach.
• Do likieru – wyglądem przypominają nieco te do wódki, ale nie zawsze. Bywają niskie z rozłożoną czaszą, by łatwiej było smakować napój, który zazwyczaj jest gęsty (w głębokim zostałby na dnie) albo na nóżce z niewielką smukła czaszą. Ich pojemność, waha się od 25 do nawet 60 ml.
• Do koniaku (brandy) – mają czaszę szeroką na dole i węższą u góry, bo tam właśnie zbiera się aromat czyli tak zwany bukiet, gdy „podgrzewamy” kieliszek dłonią. Pojemność jest różna – od 100 do 500 ml, najbardziej typowa to 230 ml. Uwaga! Taki kieliszek napełniamy tylko w ¼.
• Do szampana – są wysokie i wąskie, by bąbelki nie uciekały zbyt szybko. Tradycyjna pojemność kieliszków do szampana to 200 ml, jednakże istnieją zarówno mniejsze, jak i większe.
• Do Martini – mają szeroką rozłożystą czaszę i niezbyt długą cienką nóżkę. Na ich krawędziach umieszcza się zazwyczaj oliwkę. Pojemność tego typu kieliszków to zazwyczaj 150 ml.

Inne naczynia

• Kufle do piwa – tworzone są z grubego szkła i zazwyczaj mają uchwyt. Tradycyjne mają pojemność 500 ml, często są ornamentowane. Najnowszym modelem, cieszącym się dość dużą popularnością, jest kufel lodowy. Zawiera on specjalny, czysty płyn, który bardzo dobrze się zamraża. Wystarczy umieścić kufel w zamrażarce (do góry dnem), aby móc cieszyć się zimnym piwem. Niektóre firmy wypuściły na rynek także specjalne, tematyczne kufl e (np. seria związana z organizacją Euro lub kufl e z logo drużyn piłkarskich).

Talerze i półmiski

Wprawdzie są mniej popularne niż porcelanowe, ale ostatnio przebojem „wchodzą do jadalni”. Ponieważ mają duży wpływ na „urodę stołu” bardzo ważny jest wybór odpowiednich produktów, estetycznie nakryty to połowa sukcesu udanego przyjęcia. Na szczęście, rynek jest pod tym względem bardzo bogaty. Wyróżniamy:

• talerze – dostępne są w różnych wymiarach i kształtach. Idealne do podawania deserów, zresztą dawniej do tego właśnie służyły. Tradycyjne talerze (płytkie i głębokie) mają okrągły kształt, ale bardzo popularne stały się przed laty również prostokątne czy kwadratowe. Te ostatnie idealnie wpasowują się w nowoczesny design. Najczęściej produkuje się je ze szkła przezroczystego bądź barwionego na ciemno, ale są także kryształowe (zwłaszcza deserowe) jak również ze szkła nietłukącego nawet w bajeczne wzory;
• półmiski – wciąż są rzadkością, ale ładnie eksponuje się na nich potrawy. Często sprzedawane są w kompletach po kilka sztuk różnej wielkości;
• garnki i rondle – wykonane są ze specjalnego szkła odpornego na wstrząsy termiczna. Są przezroczyste więc widać jaki jest stan przygotowywanej potrawy, zapobiega to zarówno jej przypaleniu, jak też rozgotowaniu. Ich ogromną zaletą jest to, że równomiernie rozprowadzają ciepło po całej powierzchni, jak i to, że nadają się do gotowania na płycie gazowej, elektrycznej, w piekarniku, na grillu oraz w kuchence mikrofalowej. Można też serwować z nich dania bezpośrednio na stole.

Stołowa galanteria

W zasadzie każdy obiad czy też gorąca kolacja wymaga akcesoriów, które nie tylko urozmaicą stół, ale także będą się świetnie prezentować z potrawami. Do takich dodatków można zaliczyć szklane misy i pucharki do lodów.

Pucharki do lodów

Mogą być proste lub bogato zdobione, ze szkła lub kryształu. Istnieją również pucharki kolorowe, które często mają nóżkę. Sprzedawane są pojedynczo lub w kompletach. Czasami dołączane są do nich specjalne łyżeczki. Idealnie nadają się też do drobnych owoców, musów oraz galaretek.

Coś oprócz…

Oto kilka dodatków, które warto mieć nie tylko w kuchennej szafce:

• maselniczki – niegdyś srebrne, potem plastikowe, dziś znowu szklane. Zwykle są prostokątne, nieco większe od tradycyjnej kostki masła, bywają też w formie kurki lub krówki. Mogą być również owalne lub okrągłe najczęściej z przykrywką;
• cukiernice – zazwyczaj produkowane są z przezroczystego szkła, zdarzają się także kolorowe, choć należą do rzadkości. Często dostępne są w zestawach z pokrywką gwarantującą właściwe przechowywanie. Może mieć ona z boku wyżłobienie na łyżeczkę;
• pojemniki na przyprawy –umieszczone w nich zioła nie wietrzeją tak szybko, nie chłoną też innych zapachów, dzięki czemu nie tracą swojego naturalnego smaku;
• bulionówki – naczynia przeznaczone do serwowania zup. Swoim kształtem przypominają zazwyczaj fi liżankę, tyle że mają po dwa „uszka”. Ich pojemność bywa różna, Najczęściej spotykane mają ok. 500 ml;
• tarki do owoców – nie pozbawiają tartych produktów zapachów i nie utleniają witaminy C, jak metalowe;
• spodki – w dobie wszechobecnych kubków straciły nieco popularność, ale są na pewno przydatne, zwłaszcza gdy chcemy umieścić na nich drobne rzeczy takie jak cytryna, pomidor lub odłożyć torebkę z herbatą;
• klosze do lamp – mogą to być proste plafony z mlecznego szkła, ale również klosze do lamp podłogowych czy sufitowych albo tak popularne od lat lampy witrażowe (typu Tiffany) składające się z łączonych w specyfi czne mozaiki z małych, łączonych w całość kawałków kolorowego szkła. Dawniej łącznikiem był ołów, ale z uwagi na szkodliwość tego metalu na rzecz np. taśm miedzianych.
• popielniczki – wprawdzie palenie zwalczamy, ale nie możemy ukryć faktu, że są w sprzedaży także, a może przede wszystkim szklane.

Karafki

Cieszą się coraz większą popularnością nie tylko wśród kolekcjonerów (zwłaszcza staroci), bo serwować w nich można przeróżne napoje, od wody począwszy na winie skończywszy. Różnią się kształtem, wyglądem i przeznaczeniem.

• Uniwersalna – wyposażona jest w korek, zapobiegający wietrzeniu, gdy jest w niej alkohol albo przed owadami, gdy jest w niej sok. Produkty te wykonane są z grubszego niż szklanki przezroczystego Szkła, a także z kryształu. Często ozdabiane są wzorami.
• Do nalewek – jej pojemność karafek waha się do 500 do 1000 ml. Dużą popularnością cieszą się karafki w kształcie owoców takich jak jabłka czy gruszki, idealnie komponujące się z rodzajem produktów, z których wykonane są nalewki.
• Do whisky – ma specyficzny kształt, najczęściej prostopadłościanu, choć występują też modele w formie zaokrąglonego stożka. Często dostępne są w zestawie ze specjalnym szklaneczkami. Jeśli chodzi o pojemność, to najpopularniejsze są produkty mieszczące 1000 ml.
• Do wina – smukłe, podłużne, często rozszerzające się na górze, najczęściej bez korka, bo wino przed serwowanie powinno ”oddychać”. Niektóre przypominają kształtem wazon na kwiaty. Są wyższe od pozostałych karafek, jednak objętościowo niewiele większe. Najczęściej mieszczą w granicach od 150 do 1500 ml.
• Nietypowe – prócz wyżej wymienionych propozycji istnieją jeszcze karafki na specjalne okazje. Charakteryzują się one specyficznym, oryginalnym kształtem. Producenci prześcigają się w pomysłach, aby sprostać wyobraźni klientów. I tak oto powstają karafki w kształcie instrumentów muzycznych, beczki od piwa, a nawet nogi kopiącej piłkę. Zazwyczaj sprzedawane są w kompletach z podstawką, korkiem oraz kompletem kieliszków.

Dodatki do karafek

Najpopularniejsze są korki, również ze szkła. Zazwyczaj są w zestawie z wyjątkiem tych do wina. Jeśli karafka nie ma korka, a wiemy, że jest niezbędny, dobrze jest zainwestować również w ten gadżet. Jest on szczególnie przydatny, gdy przechowujemy w naczyniu napoje zapachowe. Dzięki korkowi zapach nie „ucieknie”, a napój zachowa swój naturalny smak. Korek chroni też przed dostaniem się bakterii i drobnoustrojów. Na rynku istnieje wiele różnych możliwości, jeśli chodzi o ten ważny detal. Można zainwestować w korki kolorowe, dodają, bowiem nowoczesnego designu.

Bardzo przydatne są również szczotki do mycia karafek. Mają długie rączki oraz zakończenie z naturalnego włosia, dzięki któremu nie porysujemy naczynia od środka. Dodatkowo ich budowa pozwala na dokładne czyszczenie (są giętkie).

Kolejnym praktycznym produktem jest suszarka. Przypomina stojak, na którym umieszcza się karafkę dnem do góry. Warto zaznaczyć, że najlepsze stojaki mają gumową końcówkę, która nie rysuje szklanej powłoki naczynia.

Przy wyborze odpowiednich dodatków koniecznie trzeba zwracać uwagę na materiał. Jeśli chodzi o szczotkę, obowiązkowo musi mieć ona naturalne włosie, a nie sztuczne, które mogłoby porysować powierzchnię naczynia. Suszarka powinna być ze stali nierdzewnej, ponieważ trzeba pamiętać, że będzie miała ona częstą styczność z wodą, a rdza może zniszczyć i pobrudzić szkło na stałe.

Ozdobne gadżety

Nie ma domu bez wazonu, a te często są właśnie szklane albo kryształowe. Trudno mówić o kształtach, gdyż jest ich mnóstwo, od malutkich np. w formie menzurki na jeden tylko kwiat po wysokie i pojemne na ogromne bukiety. Bywają tak wymyślne i designerskie, że same w sobie to już ozdoby, nawet gdy przez jakiś czas stoją „samotnie”.

Do tej grupy należy również zaliczyć świeczniki – jakże ostatnio pożądane. Są taki, robione na stare, naśladujące te mosiężne czy srebrne, jak i niskie na małe kolorowe zapachowe świeczki.

Wreszcie figurki, robi się je zarówno ze szkła kolorowego, jak i z kryształów. Słynne są te, które (poza biżuterią) wylansował Swarovski. Ze swoich kryształów wyczarował nie tylko cały zwierzyniec, ale też inne drobiazgi. Postawione w podświetlone witrynie lub w miejscu, do którego dociera słońce będą zadawać szyku każdemu salonowi nie tylko formą, ale też za sprawą załamującego się w krysztale światła.

Nie można zapomnieć o szklanych przyciskach – zwykle w formie sześcianów. Wprawdzie spokojnie się da bez nich obejść, ale na biurku mają swoje miejsce. A popularne przed laty szklane kule? „Zatopione” w nich miniscenki zwykle zimowe, ożywały, bo gdy się taką kulą poruszyło… „padał śnieg”.

Wreszcie wietrzne dzwonki, choć robi się je z różnych materiałów, szklane mają swój specyfi czny urok, bo pod wpływem wiatru wydają delikatne dźwięki i np. w odróżnieniu od bambusowych bywają zazwyczaj kolorowe.

Na koniec coś o czym przypominamy sobie raz w roku czyli choinkowe bombki. To dziś prawdziwe dzieła sztuki, bajecznie kolorowe i niezwykle ozdobne.