Typy zakończeń wkrętakowych

Przy doborze wkrętaka podstawowym kryterium powinien być typ grotu wkrętaka odpowiadający łbowi wkrętu. Wyłączając wkrętaki nasadkowe współpracujące z klasycznymi śrubami z łbem sześciokątnym, wyróżnić możemy kilka rodzajów grotów wkrętaków:

• płaski – najstarszy typ połączeń. Ma kształt niewielkiego ostrza wpasowującego się w rowek we wkręcie. Jego największą wadą jest brak centrowania. Grot wkrętaka może łatwo wypaść z łba wkrętu, powodując uszkodzenia wkrętaka, samego wkrętu, jak i jego otoczenia. Płaski profil nie nadaje się do wkręcania maszynowego, ponadto cała energia skupia się na dwóch leżących ukośnie względem siebie krawędziach, toteż ten typ profilu nie jest zdolny do przenoszenia dużego momentu obrotowego;
• krzyżowy Philips – jeden z najpopularniejszych typów profili używanych obecnie. W skrócie określany PH lub Ph. Stał się odpowiedzią na niedogodności i wady profilu płaskiego. Ten typ profilu jest licencjonowany przez firmę Philips Screw Company. Pomysł na nową końcówkę wkręcająca pojawił się w głowie Amerykanina Johna T. Thompsona już w 1933 r. Do swojego pomysłu próbował przekonać ówczesnych producentów śrub, jednak bez skutku. Wszyscy twierdzili, iż wykonanie krzyżowego nacięcia w łbie wkrętu jest niewykonalne, ponieważ siły powstające w procesie obróbki spowodowałyby zniszczenie elementu. Dopiero nakłonienie do współpracy przez Thompsona jego znajomego Henry’ego E. Philipsa przyniosło skutek. Philips szybko odkupił od Thompsona patent na łączenie i zarejestrował istniejącą do dziś firmę Philips Screw Company. Jako właściciel patentu Philips nawiązał współpracę z ówczesnym największym amerykańskim producentem śrub, firmą American Screw Company. Prezes przedsiębiorstwa był tak bardzo przekonany o sukcesie, że zapowiedział, iż zwolni każdego pracownika, który sprzeciwi się nowemu pomysłowi. Historia pokazała, że miał rację. Pomysł błyskawicznie przyjął się u konkurencji, a obecnie rozwiązanie to spotykane jest na całym świecie. Czym wyróżnia się profil Philips? Profil krawędzi grotu wkrętaka i wgłębienie krzyżowe łba wkrętu są wobec siebie zbieżne, dzięki czemu dobrze do siebie przylegają. Jednak nie jest to idealne rozwiązanie. Profil ten ma tendencje do wyskakiwania grotu z łba wkrętu, a więc zjawiska cam-out. Zjawisko to może spowodować uszkodzenie elementów wkręcających. Zapobiec temu może odpowiednie przyłożenie siły osiowej na wkręt;
• krzyżowy Pozidriv – licencję na ten profil również posiada firma Philips Screw Company. W istocie profil Pozidriv jest głęboką modyfikacją łącza Philips. Oznacza się go skrótem PZ lub Pz. Znakami charakterystycznymi są prostopadłe położenie krawędzi grota względem dna wgłębienia i dodatkowe płaszczyzny w kształcie litery V, leżące między głównymi krawędziami natarcia. Analogicznie na łbie wkrętu umieszczone są wgłębienia do nich pasujące. Mimo podobieństw wkrętak PZ nie pasuje do wkrętów PH – w przypadku użycia go do nich grot wkrętaka przylegać będzie do powierzchni wkrętu tylko w niewielkim stopniu, powodując jego zniszczenie. Profil Pozdriv wprowadzono w późnych latach 60., po wygaśnięciu patentu na łącze Philips. Zwiększona powierzchnia styku końcówki z łbem grota pozwala na przenoszenie większego momentu obrotowego. Podobnie jak profil Philips również Pozidriv jest podatny na zjawisko cam-out, dlatego nowe mutacje są lepiej zabezpieczone przed wypadaniem grota. Profil PZ występuje w czterech rozmiarach: PZ1 (2–3 mm), PZ2 (3,5– 5 mm), PZ3 (6 mm), PZ4 (8–12 mm).
• Torx – patent należący do firmy Acument Global Technologies. Grot profilu Torx to w przekroju gwiazda o sześciu zaokrąglonych ramionach. W zależności od wersji profil ramion może się różnić. Najbardziej klasyczna jest odmiana tzw. zwykły Torx – bez otworu centrującego w środku. Torx H (Tamper Resistant – TR) wyróżnia się dodatkowym zabezpieczeniem przed nieautoryzowanym użyciem w postaci otworu i pasującego do niego bolca po stronie wkrętu. Profil Torx Max ma nieco inny kształt ramion, o lepszych możliwościach przenoszenia momentu obrotowego. Spotyka się także nietypowe profile, np. pięcioramienny Security Torx. Jak sama nazwa wskazuje, zabezpieczać one mają przed dostępem przez osoby nieuprawnione. Takie rozwiązania stosują niektórzy producenci elektroniki i innych urządzeń technicznych. Generalnie główną charakterystyką Torxa jest przenoszenie o wiele większych sił w porównaniu do klasycznych profili krzyżowych. Narzędzie dzięki temu jest bardziej odporne na zużycie. Wkręt tego typu jest całkowicie odporny na zjawisko cam-out, przez co nie potrzebuje nacisku przy wkręcaniu;
• profil trójkątny – stosowany jest zazwyczaj w specjalistycznych pracach jako zabezpieczenie przed nieautoryzowanym dostępem, przez służby ratunkowe i kolejnictwo. Zwłaszcza dwie ostatnie grupy znają dobrze trójkątny kształt. Tym profilem zamykane są drzwi w wagonach, pokrywy hydrantów i blokady przyjazdu. Sam profil ma kształt równoramiennego trójkąta o ramionach nachylonych względem siebie o 60°. Profil tego typu odznacza się dużą siłą wymaganą do pracy.
• gniazdo czworokątne – używane najczęściej przez energetyków do zamykania szaf energetycznych i innych urządzeń. Jest to pewien rodzaj zabezpieczenia mający chronić przed dostępem osób nieuprawnionych. Ma formę kwadratu i podobne ograniczenia jak profil trójkątny. Czasami spotykana jest też nazwa Robertson.
• gniazdo sześciokątne – przeciwieństwo klasycznej nakrętki. Sześć płaszczyzn bocznych nachylonych jest względem siebie o 120°. Nie jest to zbyt korzystne łączenie. Istnieje też odmiana Tamper Resist z otworem i współpracującym bolcem, które zabezpieczają połączenie przed niepowołanym dostępem.
• profil TriWing – rzadko spotykany profil, znany przede wszystkim w przemyśle lotniczym i innych wysoko zaawansowanych technicznie urządzeniach. Jest to swoista forma zabezpieczenia przed osobami próbującymi samodzielnie ingerować we wnętrze sprzętu. Ma formę trójramiennej gwiazdy o ramionach nastawionych wobec siebie pod kątem 120°. Profil tego typu ma tendencje do pojawiania się zjawiska cam-out, jednak z racji tego, że ten typ profili stosowany jest zazwyczaj w połączeniach niewymagających przyłożenia dużego momentu obrotowego, nie jest to istotnym problemem. Spotykane są rozmiary: TW1, TW2, TW3, TW4 i TW5. Licencję na ten profil posiada firma Philips Screw Company.
• Tor-Set – na pierwszy rzut oka łeb wkrętu przypominać może klasyczny profil Philips. Jednak w przybliżeniu widać, iż skrzydełka wkrętaka są wobec siebie przesunięte, patrząc od środka. Właścicielem patentu jest firma Philips Screw Company, a jego głównym zastosowaniem jest zabezpieczenie przed dostępem przez osoby nieuprawnione. Często spotykane w sprzęcie AGD i RTV oraz przemyśle lotniczym. Dostępne w rozmiarach 6, 8 i 10.
• profil wielozębny XZN – przypomina profil Torx, jednak odznacza się większą liczbą ząbków, przez co zdolny jest przenosić większe siły. Szerokie natarcie siły pozwala stosować mocne wkrętarki bez obawy o uszkodzenie narzędzia czy osadzanego wkrętu. Mają też ostre zakończenia. Profil tego typu najczęściej stosowany jest w przemyśle motoryzacyjnym, głównie z dwóch powodów. Przede wszystkim, podobnie jak inne, mniej typowe profile zabezpiecza elementy przed nieautoryzowanym dostępem i pozwala przenosić duże siły skręcające. Profil XZN nie jest jednak pozbawiony wad. Delikatne krawędzie ząbków są podatne na uszkodzenia mechaniczne. Pełne zakamarków wnętrze łba wkrętu XZN łatwo zbiera brud, w konsekwencji grot oddziałuję na mniejszą powierzchnię, co może spowodować uszkodzenia łba i samego narzędzia.
• Spanner – bardzo rzadki profil połączeń. Grot wkrętaka przypomina profil płaski z dwoma wystającymi z krawędzi „wąsami”.