Narzędzia ręczne do prac elektrycznych

Ponoć elektryka prąd nie tyka, jednak dla bezpieczeństwa powinien on korzystać z odpowiednich narzędzi. W ofercie producentów narzędzi ręcznych znajdziemy wiele modeli wkrętaków, szczypiec, ściągaczy i innych przyrządów, które pozwolą na szybkie i precyzyjne wykonanie prac. (Fot. Wera)

Tylko wykwalifikowany elektryk może pracować na urządzeniach znajdujących się pod napięciem. Narzędzia do tego przeznaczone są specjalnie zaprojektowane, a materiały izolacyjne je pokrywające są wykonane z tworzywa barwionego na czerwony lub czerwono-żółty kolor i spełniającego wymagania dla materiału izolacyjnego. Są to różnego rodzaju obcinaki, szczypce, wkrętaki, płaskie klucze. Trzony wkrętaków są pokrywane tworzywem izolującym, jedynie odsłonięty jest fragment 15- lub 18-milimetrowej końcówki narzędzia.

Szczypce do prac elektrycznych

W pracach z przewodami przydatne będą szczypce do ich cięcia, gięcia czy przytrzymywania. Szczypce składają się z głowicy ze szczękami i krawędziami tnącymi oraz rękojeści, między którymi znajduje się sprężyna zwrotna. Kształt głowicy, krawędzi tnących i sposób połączenia szczęk decydują o rodzaju prac, jakie można nimi wykonywać. Elektrykom i elektronikom najczęściej są potrzebne szczypce tnące z głowicami owalnymi, ostrołukowymi, wydłużonymi. Kształt ostrzy może zapewniać cięcie czołowe, kątowe, skośne i środkowe. Szczęki szczypiec mogą być łączone ze sobą nakładkowo, z podcięciem lub być wsuwane. Do połączeń szczęk są stosowane wkręty lub nity. Precyzyjny mechanizm połączenia szczęk minimalizuje tarcie i decyduje o dokładności ustawienia ostrzy względem siebie. Od proporcji między wymiarami głowicy a długością rękojeści zależy wielkość momentu tnącego.

Dzięki sprężynie można szczypce łatwo utrzymać w dłoni. Stosowane są różne sprężyny: śrubowe, płaskie i wymienne. Zastosowany materiał, rodzaj obróbki cieplnej, dokładność wykonania krawędzi tnących i ich zbieżność decydują o łatwości i precyzji oraz liczbie cykli cięcia. Narzędzia mogą być polerowane, czernione, chromowane, aby zabezpieczyć je przed korozją. Wszystkie te czynniki wpływają na cenę narzędzia. Im większa jest przewidywana liczba możliwych do wykonania cykli cięcia, tym narzędzie jest droższe. Dużą ofertę stanowią też szczypce do przytrzymywania podzespołów i przewodów w trudno dostępnych miejscach. Ich szczęki mają wydłużony, wąski kształt, są płaskie, półokrągłe (tzw. telefoniczne) lub okrągłe.

Rodzaj użytej stali i jej obróbka cieplna decydują o trwałości narzędzia. Do produkcji narzędzi popularnych są stosowane zwykłe stale narzędziowe, lepsze mają składniki stopowe z dodatkiem magnezu, wanadu, chromu lub wolframu, wpływające na trwałość ostrzy. W najlepszych szczypcach szczęki są wykonywane metodą kucia, hartowane w oleju, co zapewnia ciągłość struktury wewnętrznej i dużą wytrzymałość. Sterowany numerycznie proces szlifowania krawędzi zapewnia dużą dokładność i powtarzalność krawędzi tnących. Niektórzy producenci podają w katalogach wartości współczynnika twardości, rodzaj stali i dane dotyczące obróbki cieplnej. Podawane jest także, jakie materiały można ciąć i ich średnice (np. przewody).

Narzędzia używane przez elektroników i elektryków służą najczęściej do cięcia przewodów miedzianych (Cu), miedziano-niklowych (CuNi), ze stali miękkiej (30 HRC) i twardej (50 HRC) oraz tworzyw, np. włókien kevlarowych, światłowodów. Szczypce o twardości 53–56 HRC są zalecane do cięcia drutów miękkich (Cu, Cu-Ni) i o średniej twardości, a o twardości 60–64 HRC do materiałów twardych oraz bardzo twardych (drut fortepianowy, tzw. piano). W tej kategorii w szczególności należy zwrócić uwagę na tak zwane obcinaki zapadkowe, które wyposażone są w grzechotkę, umożliwiającą cięcie przewodów o znacznych średnicach, nawet do 100 mm.

Dodatkowo bardzo ważne jest, aby narzędzie nie ściskało, a precyzyjnie cięło kabel bez uszkadzania jego struktury. Do cięcia przewodów splatanych o niewielkich średnicach lub z cienkiego drutu mogą służyć nożyce. Niektóre z tych narzędzi mają uchwyt do mocowania, który pozwala przypiąć je do pasa narzędziowego i zabezpiecza przed spadnięciem podczas prac na wysokości. Dodatkowo część z nich ma w rękojeści wycięcia, które pozwalają zaciskać końcówki kabli.

KNIPEX 98 24 03; PROLINE 10544; STALCO S-67010

Wkrętaki dla elektryków

Do prac pod napięciem mają one charakterystyczne pokrycie grota tworzywem, co umożliwia pracę pod napięciem zmiennym 1000 V. Znak podwójnego trójkąta i dodatkowo napis 1000 V jest potwierdzeniem spełnienia normy VDE. Wkrętaki to bardzo popularne narzędzie w pracach elektrycznych. Te najmniejsze są stosowane do prac montażowych w elektronice i mechanice. Wielkości wkrętaków są dobierane do wielkości łba wkrętu i momentu, jaki s ą w stanie wytworzyć do wkręcenia lub wykręcenia wkrętu. Użyte materiały decydują o jego trwałości. Wkrętak składa się z rękojeści i trzonu zakończonego grotem. Przy doborze wkrętaka trzeba zwrócić uwagę na rodzaj stali, konstrukcję grota i rękojeści.

W profesjonalnych wkrętakach stosuje się wysokogatunkową stal, aby osiągnąć dużą trwałość narzędzia i przenoszenie dużych momentów, trzon jest wykonywany ze stali stopowej chromowo- -wanadowo-molibdenowej, całościowo hartowany do twardości powyżej 50 HRC.

Trzon wkrętaków ma kształt okrągły lub sześciokątny, zazwyczaj jest niklowany lub chromowany, rzadziej czerniony. Grot może być czerniony (oksydowany), niklowany lub chromowany i pokryty różnymi powłokami: nasypem diamentowym, wolframowo-karbidowym lub nacinany laserowo. Pokrycia i obróbka laserowa zwiększają powierzchnię tarcia narzędzia z gniazdem wkrętu i redukują tzw. efekt wyślizgiwania się (come-out). Kształt grota stanowi o nazwie wkrętaka i jego przeznaczeniu. Najczęściej stosowane są groty do śrub z rowkiem, typu Phillips, Torx, Pozidriv, sześciokątnych.

Należy zwrócić uwagę na ukształtowanie rękojeści. W profesjonalnych rozwiązaniach cylindryczny kształt rękojeści o mniejszej średnicy umożliwia łatwe i szybkie dokręcanie oraz odkręcanie śrub. Dobrana długość rękojeści zapewnia właściwe ułożenie palców do szybkiego i precyzyjnego obracania wkrętakiem. Grot wkrętaka może mieć końcówkę magnetyczną, przytrzymującą wkręt, co ułatwia jego wkręcanie.

Zastosowana izolacja zapewnia możliwość przeprowadzania bezpiecznych prac pod napięciem. (Fot. Wiha)

Narzędzia do ściągania izolacji

Konstrukcja przewodów i kabli zależy od zastosowania, a to decyduje o rodzaju ściągacza izolacji, który odizolowuje żyły przewodów elektrycznych, aby np. dołączyć złącza. Rodzaj krawędzi tnących jest zależny od materiału ściąganej izolacji: emalia, guma, kynar, PUR, PVC, silikon, teflon, tworzywa sztuczne.

Ze względu na budowę wśród przewodów i kabli elektrycznych wyróżnia się:

• okrągłe,
• płaskie,
• pojedyncze,
• wielożyłowe,
• nawojowe,
• koncentryczne,

UTP (skrętka). Cięcie izolacji najczęściej następuje po obwodzie lub wzdłuż przewodu. W przypadku cięcia istotna jest regulacja głębokości, którą należy ustalić doświadczalnie przez śrubę. W ten sposób zabezpieczamy się przed przecięciem żyły lub oplotu w kablu koncentrycznym. Z drugiej strony za płytkie cięcie spowoduje, że izolacji nie będzie można ściągnąć.

Jednym z najważniejszych parametrów jest rodzaj materiału do cięcia izolacji. Od niego zależeć będzie trwałość narzędzia i ostrość krawędzi tnących. Do najważniejszych należą różne rodzaje stali, różniące się współczynnikiem twardości uzyskanym przez skład i obróbkę termiczną i mechaniczną. Do najpopularniejszych należą stale: chromowo-wanadowa, wanadowa hartowana w oleju, kuta stopowa hartowana i odpuszczana, SK5, węglowa.

Ważne są też tworzywa, z których są wykonywane obudowy i rękojeści narzędzi, aby były trwałe. Najczęściej są używane tworzywa sztuczne, takie jak plastik, poliamid wzmocniony włóknem szklanym. W narzędziach profesjonalnych ważna jest obudowa i ergonomia wykonania rękojeści.

STALCO PERFECT S-67025; KNIPEX 98 53 03; PROLINE 28519

Mierniki wielkości elektrycznych

Przeznaczone są do profesjonalnych pomiarów napięcia prądu, pomiarów izolacji, rezystancji, fazy itp. Mierniki wielofunkcyjne najnowszej generacji pozwalają na wykonanie wszystkich pomiarów w instalacji elektrycznej zgodnie z normą PN-EN 61557. Umożliwiają zmierzenie impedancji pętli zwarcia, parametrów wyłączników RCD, rezystancji izolacji, rezystancji uziemienia, ciągłości połączeń ochronnych i wyrównawczych. Mierniki profesjonalne wyróżniają rozbudowane funkcje pomiaru uziemień, możliwość pomiaru natężenia oświetlenia, rejestracja i analiza parametrów sieci.

Dla elektryków ważne jest, w którym miejscu instalacji przyrząd może być bezpiecznie użytkowany. Klasyfikacja CAT (kategoria) przyrządu definiuje, w którym miejscu instalacji może on być bezpiecznie użytkowany. Informacja ta jest zazwyczaj umieszczana na przyrządzie między zaciskami pomiarowymi i jest oznaczona jako CAT II, CAT III lub CAT IV. CAT I nie jest już w zasadzie używana, ponieważ nie znajduje praktycznego zastosowania.

Kategoria CAT definiuje poziom przepięć, dla jakich przyrząd został skonstruowany, aby nie uległ uszkodzeniu. Przepięcia zmieniają się co do amplitudy i czasu trwania w zależności od ich źródła. Przepięcia wytwarzane w sieciach o dużej energii są bardziej niebezpieczne niż przepięcie na odseparowanym kablu, ponieważ mogą być dostarczane większe prądy w wypadku wystąpienia stanów nieustalonych. Przepięcia mogą mieć amplitudę kilku kV, ale ich czas trwania jest zazwyczaj bardzo krótki, może wynosić tylko 50 mikrosekund. Przepięcie samo z siebie powoduje niewielkie uszkodzenia. Jednakże gdy wystąpi na szczycie amplitudy sinusoidy napięcia sieciowego, może zainicjować łuk (zwarcie obwodu), który trwa aż do końca okresu. W wypadku systemu CAT IV prąd zwarcia może przekraczać 1000 A. Generuje to setki kilowatów energii cieplnej w małej przestrzeni w ciągu kilku milisekund, powodując wybuch, możliwość spowodowania oparzeń, pożaru lub eksplozji. Przyrządy przeznaczone dla danej kategorii mają wystarczające odległości między krytycznymi podzespołami w celu zapobiegnięcia powstaniu łuku od elementu inicjującego przebicia pochodzące z przepięcia.

STALCO PERFECT S-67016; PROLINE 28521; PROLINE 10573; PROLINE 28408

Niezbędnik instalatora – Proline 10510

Sześcioelementowy zestaw wkrętaków elektrotechnicznych Proline 10510 pozwala na bezpieczną pracę pod napięciem zmiennym do 1000 V. Rękojeści zostały wykonane z antypoślizgowego tworzywa sztucznego, które zapewnia stabilny chwyt podczas wykonywania prac. W skład zestawu wchodzi pięć wkrętaków: 5,5 × 125, 4 × 100, 3 × 100 mm, PH1 × 80 mm, PH2 × 100 mm oraz wskaźnik napięcia 200 – 250 V, 140 mm. Całość jest dostarczana w wygodnym etui z tworzywa sztucznego, które znacząco ułatwia przechowywanie.  

Skuteczne cięcie przewodów – Stalco Perfect S-67031

Solidne i funkcjonalne nożyce Stalco Perfect S-67031 przeznaczone są do cięcia kabli i przewodów aluminiowych oraz miedzianych. Narzędzie zostało wyposażone w mocne szczęki ze stali chromowo-molibdenowej, a cięcie nawet grubych przewodów ułatwia mechanizm podwójnej dźwigni. Profilowana rękojeść dwukomponentowa jest wygodna i ergonomiczna oraz zapewnia pewny chwyt. Przydatnym rozwiązaniem jest również otwór na linkę zabezpieczającą.