Narzędzia i przyrządy dla elektryków

Praca z instalacjami elektrycznymi wymaga narzędzi zapewniających bezpieczeństwo. Do najczęściej wykonywanych prac należą: cięcie przewodów, ściąganie izolacji, zaciskanie konektorów, wkręcanie wkrętów i pomiary wielkości elektrycznych.

Produkowane są dwa rodzaje narzędzi do prac elektrycznych – pod napięciem i bez niego.

Narzędzia izolowane do pracy pod napięciem

Tylko wykwalifikowany elektryk może pracować na urządzeniach znajdujących się pod napięciem. Narzędzia do tego przeznaczone są specjalnie zaprojektowane, a materiały izolacyjne je pokrywające są wykonane z tworzywa barwionego na czerwony lub czerwono-żółty kolor i spełniającego wymagania dla materiału izolacyjnego. Są to różnego rodzaju obcinaki, szczypce, wkrętaki, płaskie klucze. Trzony wkrętaków są pokrywane tworzywem izolującym, jedynie odsłonięty jest fragment 15- lub 18-milimetrowej końcówki narzędzia.

Wkrętaki dla elektryków

Do prac pod napięciem mają one charakterystyczne pokrycie grota tworzywem, co umożliwia pracę pod napięciem zmiennym 1000 V. Znak Podwójnego trójkąta i dodatkowo napis 1000 V jest potwierdzeniem spełnienia normy VDE.

Wkrętaki to bardzo popularne narzędzie w pracach elektrycznych. Te najmniejsze są stosowane do prac montażowych w elektronice i mechanice. Wielkości wkrętaków są dobierane do wielkości łba wkrętu i momentu, jaki są w stanie wytworzyć do wkręcenia lub wykręcenia wkrętu. Użyte materiały decydują o jego trwałości. Wkrętak składa się z rękojeści i trzonu zakończonego grotem. Przy doborze wkrętaka trzeba zwrócić uwagę na rodzaj stali, konstrukcję grota i rękojeści.

W profesjonalnych wkrętakach stosuje się wysokogatunkową stal, aby osiągnąć dużą trwałość narzędzia i przenoszenie dużych momentów, trzon jest wykonywany ze stali stopowej chromowo-wanadowo-molibdenowej, całościowo hartowany do twardości powyżej 50 HRC.

Trzon wkrętaków ma kształt okrągły lub sześciokątny, zazwyczaj jest niklowany lub chromowany, rzadziej czerniony. Grot może być czerniony (oksydowany), niklowany lub chromowany i pokryty różnymi powłokami: nasypem diamentowym, wolframowo-karbidowym lub nacinany laserowo. Pokrycia i obróbka laserowa zwiększają powierzchnię tarcia narzędzia z gniazdem wkrętu i redukują tzw. efekt wyślizgiwania się (come-out). Kształt grota stanowi o nazwie wkrętaka i jego przeznaczeniu. Najczęściej stosowane są groty do śrub z rowkiem, typu Phillips, Torx, Pozidriv, sześciokątnych.

Należy zwrócić uwagę na ukształtowanie rękojeści. W profesjonalnych rozwiązaniach cylindryczny kształt rękojeści o mniejszej średnicy umożliwia łatwe i szybkie dokręcanie oraz odkręcanie śrub. Dobrana długość rękojeści zapewnia właściwe ułożenie palców do szybkiego i precyzyjnego obracania wkrętakiem. Grot wkrętaka może mieć końcówkę magnetyczną, przytrzymującą wkręt, co ułatwia jego wkręcanie.

Wkrętak elektryczny Wiha speedE do prac pod napięciem do 1000 V AC. (Fot . Wiha)

Szczypce do cięcia, gięcia i trzymania

W pracach z przewodami przydatne będą szczypce do ich cięcia, gięcia czy przytrzymywania.

Szczypce składają się z głowicy ze szczękami i krawędziami tnącymi oraz rękojeści, między którymi znajduje się sprężyna zwrotna. Kształt głowicy, krawędzi tnących i sposób połączenia szczęk decydują o rodzaju prac, jakie można nimi wykonywać. Elektrykom i elektronikom najczęściej są potrzebne szczypce tnące z głowicami owalnymi, ostrołukowymi, wydłużonymi. Kształt ostrzy może zapewniać cięcie czołowe, kątowe, skośne i środkowe.

Szczęki szczypiec mogą być łączone ze sobą nakładkowo, z podcięciem lub być wsuwane. Do połączeń szczęk są stosowane wkręty lub nity. Precyzyjny mechanizm połączenia szczęk minimalizuje tarcie i decyduje o dokładności ustawienia ostrzy względem siebie. Od proporcji między wymiarami głowicy a długością rękojeści zależy wielkość momentu tnącego.

Dzięki sprężynie można szczypce łatwo utrzymać w dłoni. Stosowane są różne sprężyny: śrubowe, płaskie i wymienne. Zastosowany materiał, rodzaj obróbki cieplnej, dokładność wykonania krawędzi tnących i ich zbieżność decydują o łatwości i precyzji oraz liczbie cykli cięcia. Narzędzia mogą być polerowane, czernione, chromowane, aby zabezpieczyć je przed korozją. Wszystkie te czynniki wpływają na cenę narzędzia. Im większa jest przewidywana liczba możliwych do wykonania cykli cięcia, tym narzędzie jest droższe.

Dużą ofertę stanowią też szczypce do przytrzymywania podzespołów i przewodów w trudno dostępnych miejscach. Ich szczęki mają wydłużony, wąski kształt, są płaskie, półokrągłe (tzw. telefoniczne) lub okrągłe.

Rodzaj użytej stali i jej obróbka cieplna decydują o trwałości narzędzia. Do produkcji narzędzi popularnych są stosowane zwykłe stale narzędziowe, lepsze mają składniki stopowe z dodatkiem magnezu, wanadu, chromu lub wolframu, wpływające na trwałość ostrzy. W najlepszych szczypcach szczęki są wykonywane metodą kucia, hartowane w oleju, co zapewnia ciągłość struktury wewnętrznej i dużą wytrzymałość. Sterowany numerycznie proces szlifowania krawędzi zapewnia dużą dokładność i powtarzalność krawędzi tnących. Niektórzy producenci podają w katalogach wartości współczynnika twardości, rodzaj stali i dane dotyczące obróbki cieplnej. Podawane jest także, jakie materiały można ciąć i ich średnice (np. przewody).

Narzędzia używane przez elektroników i elektryków służą najczęściej do cięcia przewodów miedzianych (Cu), miedziano-niklowych (CuNi), ze stali miękkiej (30 HRC) i twardej (50 HRC) oraz tworzyw, np. włókien kevlarowych, światłowodów.

Szczypce o twardości 53–56 HRC są zalecane do cięcia drutów miękkich (Cu, Cu-Ni) i o średniej twardości, a o twardości 60–64 HRC do materiałów twardych oraz bardzo twardych (drut fortepianowy, tzw. piano).

W tej kategorii w szczególności należy zwrócić uwagę na tak zwane obcinaki zapadkowe, które wyposażone są w grzechotkę, umożliwiającą cięcie przewodów o znacznych średnicach, nawet do 100 mm.

Dodatkowo bardzo ważne jest, aby narzędzie nie ściskało, a precyzyjnie cięło kabel bez uszkadzania jego struktury. Do cięcia przewodów splatanych o niewielkich średnicach lub z cienkiego drutu mogą służyć nożyce. Niektóre z tych narzędzi mają uchwyt do mocowania, który pozwala przypiąć je do pasa narzędziowego i zabezpiecza przed spadnięciem podczas prac na wysokości. Dodatkowo część z nich ma w rękojeści wycięcia, które pozwalają zaciskać końcówki kabli.